HORYHLADY I OSTRA

Horyhlady (Горигляди) - wieś położona nad Dniestrem, w II RP przynależąca do pow. tłumackiego w woj. stanisławowskim, oddalona o 14 km, na wschód od Tłumacza. Choć same Horyhlady położone są na lewym brzegu Dniestru to do nich należały także Odaje (lub Odaj) oraz folwark Brzezina zlokalizowane na brzegu przeciwległym. Główne grunty wsi położone są na półwyspie oblanym z 3 stron to jest od wschodu, południa i zachodu przez Dniestr. Tylko od północnej strony Horyhlady graniczą z gruntami gmin Koropiec i Ostra.

W 1882r. wieś rozciągała się na powierzchni ok. 2,5 tys. morgów austriackich, czyli ok. 1,4 tys. ha. W tym samym czasie we wsi mieszkało 151 osób wyznania r-k i 1103 unitów. Ludność wyznania g-k miała parafię na miejscu. W XX w zbudowano tu także filialny kościół r-k (parafia w Koropcu). Świątynia ta została odnotowana w 1913 roku, a w 1927 roku zastąpiono ją nową, która została wzniesiona przy wsparciu właściciela tutejszego majątku Ludwika Marii Wiszniewskiego. Kościół został poświęcony w tymże roku. Po zakończeniu II wojny światowej świątynia została całkowicie zniszczona a w jej miejscu wzniesiono bar „Czajka”. W 1930 r. „Księga adresowa Polski” jako głównych właścicieli ziemskich we wsi wymienia: Ludw. Wiśniewskiego (384 ha) oraz P. Szklara (130 ha, folwark Brzezina, prawy brzeg Dniestru). W tym czasie w Horyhladach było 2 bednarzy, 3 cieśli, kowal, 2 krawców, stolarz, 2 szewców, działał także młyn, zakład produkcji wyrobów cementowych i 6 sklepów z artykułami różnymi. Dwór wraz zabudowaniami folwarcznymi zlokalizowany był na Zamczysku ok 1 km na pn-zach. od Horyhlad.

Ostra (Вістря) - wieś położona na lewym brzegu Dniestru, na pn. od Horyhlad, w II RP przynależała do pow. Buczacz w woj. tarnopolskim. Na lądzie Ostra graniczyła z gruntami Koropca i Horyhlad. Na zachodzie za Dniestrem znajdowały się Kutyska rozłożone w parowie rozcinającym strome góry, porośnięte lasem, stanowiące prawy brzeg Dniestru. Z Ostrej widoczny był dwór w Kutyskach z ogrodami „spadającymi” po stromym brzegu do Dniestru. W 1886r. grunty wsi zajmowały ok. 2,4 tys. m.a. tj. ok. 1,3 tys. ha. W tym czasie Ostrą zamieszkiwało 186 r-k i 1010 g-k. Unici mieli parafię na miejscu zaś r-k należeli do parafii w Koropcu. W 1912 roku został tu zbudowany r-k kościół filialny. Plac i kamień ofiarował właściciel pobliskich Horyhlad Ludwik Maria Wiszniewski, a prace prowadzili parafianie. Tytuł kościoła (MB Pocieszenia) jest z nadania w 1936 roku. W kościele znajdował się jeden ołtarz z figurą Matki Bożej z Dzieciątkiem. Obecnie świątynia pozostaje opuszczona, jest jednak w stanie ogólnym dobrym, dach i stolarka została wyremontowana. Wg danych z roku 1930 głównym właścicielem ziemskim w Ostrej był Ludwik Wiśniewski (392 ha), jego własnością były tu też kamieniołomy. W tym czasie we wsi działał kołodziej oraz funkcjonował wyszynk trunków.

Horyhlady

Ostra

Z zapisków Andrzeja Marii Wiszniewskiego

Horyhlady są położone po lewej stronie Dniestru, gdzie rzeka ta zaczyna skręcać nieco na północ by później za Koropcem znów skręcić na południe. Najbliższą stacją kolejową jest Niżniów - położony na linii kolejowej Stanisławów - Czortków, będąc po Chryplinie, Tyśmienicy, Pałachiczech i Oleszowie piątą stacją, podczas gdy następną na tej linii jest stacja Komarówka położona po drugiej stronie Dniestru t.j. po lewej. W Niżniowie właśnie jest most kolejowy na Dniestrze jak również most kołowy dla szlaku ze Stanisławowa do Monasterzysk. W Niżniowie jest poczta, klasztor sióstr Niepokalanek oraz majątek ziemski własność pani Urbańskiej.

W normalnych warunkach korzystając z pojazdów konnych odbywano podróż z Niżniowa do Horyhlad przez Ostrę, do której była przeprawa promem przez Dniestr na brzeg lewy. W miejscu przed przeprawą droga skręcała gwałtownie w lewo w kierunku rzeki zostawiając po prawej stronie wieś Kutyska. Po około 500 metrach drogi wzdłuż rzeki (nad rzeką) w stronę górnego biegu dojeżdżało się do miejsca przeprawy, które znajdowało swój odpowiednik po drugiej stronie Dniestru na południowo-wschodnim [pd-zach] skraju wsi Ostra. Odległość od Niżniowa do tej przeprawy promem wynosi 6 km, a od przeprawy do Horyhlad również 6 km. W miejscu przeprawy promem brzeg Dniestru jest stromą, zalesioną ścianką ok. 400 m. tak, że jadąc z Niżniowa trzeba najpierw jechać pod dużą górę a następnie przed przeprawą do Ostrej zjeżdża się z kolei po bardzo stromej drodze zwanej „Niżnowska Góra”. Przy ... stanach poziomu wody t.j. podczas powodzi przeprawa promem była niemożliwa i wówczas odbywano drogę do Niżniowa (do stacji kolejowej) - z Horyhlad - jadąc przez most na Dniestrze w Niżniowie. W tym celu trzeba było skręcić w Ostrej nieco na północ by dostać się do gościńca (drogi bitej) łączącego szlak Stanisławów-Monasterzyska z odnogą przechodzącą przez Koropiec do Buczacza. Tą właśnie odnogą jechało się do Niżniowa wjeżdżając na główny szlak (Stanisławów-Monasterzyska) przed mostem na Dniestrze w odległości około 2 km od Niżniowa. Korzystając z tej drogi trzeba było przejechać z Horyhlad drogę dwukrotnie dłuższą, bo 24 km. Czasem stosowano też sposób przejazdu do stacji kolejowej w Niżniowie kombinowany to znaczy przeprawiano się przez Dniestr w Horyhladach (w północno zachodniej stronie) łodzią korzystając dalej z przejazdu wynajętą furmanką. Była to droga najkrótsza gdyż odległość od tej przeprawy w Horyhladach do wjazdu na drogę Niżniowską w Kutyskach wynosiła około 3-4 km czyli zamiast 12 było tylko 10 km. Z takich sposobów korzystano również w czasie spływania kry lodowej która uniemożliwiała przeprawę promem. W okresie szczególnie niskiego stanu wody w Dniestrze korzystano z przejazdu przez rzekę brodem gdyż było takie miejsce gdzie można było to zrealizować. Trzeba jednak stwierdzić, że koryto rzeki ulegało częstym zmianom tak, że nie było to możliwe w niektórych latach a ponadto nie używano do przejazdu brodem pojazdów z resorami, które mogłyby przy jeździe po kamienistym dnie połamać się.

Zasadniczo pocztą najbliższą dla Horyhlad była poczta w Koropcu (dużej wsi) odległym o 6 km, gdzie wykorzystywano tą pocztę do połączeń telefonicznych gdyż Horyhlady miały linię telefoniczną do tejże poczty. Korespondencję jednak wysyłano z Horyhlad jak też i przywożono codziennie bezpośrednio z poczty w Niżniowie, przez co skracano cykl gdyż poczta w Koropcu otrzymywała przesyłki pocztowe z Niżniowa furmanką. Korespondencja była przewożona z Horyhlad w torbie skórzanej, w której znajdował się worek zamykany na kłódkę, do której jeden klucz znajdował się w posiadaniu naczelnika urzędu pocztowego w Niżniowie a drugi był w gabinecie ojca. Tak, że posłaniec, który przywoził pocztę do Niżniowa oddawał naczelnikowi worek, który po opróżnieniu przez urząd zostawał napełniony korespondencją nadeszłą dla Horyhlad i po ponownym zamknięciu na kłódkę oddawany z powrotem temu samemu posłańcowi. Normalnie ekspediowano, z Horyhlad pocztę około 14-tej by około 19-tej otrzymać świeżo nadeszłą.

Horyhlady są położone w miejscu gdzie prawy brzeg Dniestru stanowi zalesiona stroma ścianka około 400 m na szczycie której widać duży dąb a obok duży krzyż. Rejon ten [uroczysko] nazywa się Horodyszcze [Grodzisko]. W ściance tej poniżej krzyża jest szereg grot a jedna wykuta w skale służyła przejściowo za mieszkanie pustelnikowi, który jednak okazał się oszustem.

Dalej w kierunku z biegiem rzeki jest położona na górze wieś Odaje, od której schodzi stroma i wąska droga do miejsca przeprawy przez Dniestr promem w samej wsi Horyhlady.

Dwór w Horyhladach wraz z zabudowaniami gospodarczymi majątku znajdował się w odległości około 1 km od wsi Horyhlady, tj. jadąc od Ostrej najpierw przejeżdżało się koło majątku a dopiero później droga ta dochodziła do wsi Horyhlady. Droga ta była od strony zabudowań gospodarczych tzn. od południa [pd-zach] obsadzona drzewami - zagajnikiem świerków a następnie za małym zakrętem wzdłuż szczytu gumna zagajnikiem brzóz, za którym [przed którym] droga ta rozwidlała się z tym że jedna jej odnoga kierowała się na wschód do wsi Horyhlady druga zaś skręcała łukiem na zachód prowadząc przy korcie tenisowym, zlokalizowanym poza otaczającą dwór aleją jesionów, do bramy wjazdowej przed sam dwór skąd za wysokim żywopłotem można było przejechać do zabudowań gospodarczych. Żywopłot ten osłaniał wyjście z oficyny, w której znajdowała się kuchnia, pralnia, pokoje służbowe oraz spiżarnia. Oficyna ta była połączona z właściwym dworem oszklonym od południa [pn-zach] korytarzem z którego były również wyjścia poza dom do ogrodu (sadu) lub przed dom. Podwórze gospodarcze, czyli gumno oddzielały od dworu dwa jesiony 80-100 letnie oraz wysoki żywopłot grabowy. Dwór był skierowany frontem na południe [pd-zach] skąd w perspektywie widziało się zalesioną ściankę Dniestru - Horodyszcze. Przy szczycie domu od wschodu rosła rozłożysta i duża katalpa, w której cieniu nieraz w dni upalne znajdowano schronienie przed prażącym słońcem. Przed samym frontem dworu był duży okrągły gazon mający w środku ozdobne klomby kwiatów. Trawniki ciągnęły się również poza drogą okalającą gazon frontowy mając po lewej stronie kępy drzew, klonów, brzóz, krzaki leszczyny oraz przy końcu ogrodu akacje. Z prawej strony po wyjściu z domu była za drogą prowadzącą do zabudowań gospodarczych zwarta kępa drzew świerków i liściastych z potężnym starym brzostem zwanym przez nas „Baobab”, na który często właziliśmy w młodzieńczych latach. Na końcu ogrodu teren gwałtownie opadał tworząc strome zbocze obrośnięte gęstymi krzakami poczym w dole było duże pastwisko ograniczone od południa [pd, zach i pn] brzegiem Dniestru. Odległość do Dniestru wynosiła około 800-1000 m Pastwisko to bywało w czasach powodzi całkowicie zalewane i to na wysokość 2-3 m czyli że wówczas Dniestr prowadził olbrzymie ilości bardzo rwącej i groźnej wody.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom 3 i 7
Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. Rok 1930
Strona internetowa ks. Mariana Skowyry - www.rkc-skowyra.com